Χρήσιμες Πληροφορίες και Συχνές Ερωτήσεις
Ο πόνος είναι μια δυσάρεστη αίσθηση που μπορεί να βιώνει ένας άνθρωπος και αναφέρεται σε ένα νευροβιολογικό σήμα που μεταφέρεται στον εγκέφαλο μετά από διέγερση περιφερικών ή μερικές φορές κεντρικών νευρικών υποδοχέων. Ο εγκέφαλος αξιολογεί αυτό το σήμα στο τρέχον συναισθηματικό και φυσικό περιβάλλον, με βάση προηγούμενες εμπειρίες, και χαρακτηρίζει αυτό το σήμα ως επώδυνο ή μη. Στη συνέχεια, ο εγκέφαλος ενεργοποιεί ένα πλήθος αποκρίσεων: συναισθηματικές (π.χ. κλάμα), σωματικές (π.χ. ενεργοποιεί τους μύες για να απομακρυνθούν από το ερέθισμα) και θυμάται το ερέθισμα ως επώδυνο, ώστε να το αποφύγει στο μέλλον.
Ενώ ο οξύς πόνος είναι ένας μηχανισμός επιβίωσης (π.χ. αφού αγγίξει κανείς κάτι καυτό ή όταν υπάρξει κάταγμα), που ωθεί το άτομο να αναζητήσει βοήθεια ή να αποφύγει περαιτέρω τραύμα απομακρύνοντας το επώδυνο ερέθισμα. Αντίθετα, ο χρόνιος πόνος (πάνω από 3 μήνες ή πέρα από την αναμενόμενη διάρκεια επούλωσης των ιστών) είναι πιο δύσκολο να εξηγηθεί. Ο σκοπός του χρόνιου πόνου είναι λιγότερο σαφής δεδομένου ότι συνήθως δεν υπάρχει πλέον κίνδυνος συνεχιζόμενης βλάβης των ιστών. Μερικά περιστατικά χρόνιου πόνου μπορούν να εξηγηθούν, για παράδειγμα μια αρθριτική άρθρωση που προκαλεί πόνο όταν μετακινείται ή συμπιέζεται. Ο χρόνιος πόνος από τις οστεοαρθριτικές αρθρώσεις ή τους εκφυλισμένους δίσκους είναι συνήθως συγκεκριμένος, εντοπισμένος και επιδεινώνεται με συγκεκριμένες ενέργειες.
Ο χρόνιος πόνος από μια συγκεκριμένη δομή, με την πάροδο του χρόνου μπορεί να οδηγήσει σε πόνο σε μια ευρύτερη περιοχή (γενικευμένος πόνος). Τα αίτια του χρόνιου πόνου δεν μπορούν εύκολα να αποδοθούν σε τραυματισμό μιας συγκεκριμένης δομής. Πιστεύουμε ότι η έναρξη και τα αίτια αυτού του τύπου χρόνιου πόνου εντοπίζονται στο πλαίσιο προηγούμενων εμπειριών και πεποιθήσεων, καθώς και στο περιβάλλον του αρχικού τραυματικού γεγονότος.
Μερικές φορές η ανταπόκριση του ασθενούς στον πόνο μπορεί να οδηγήσει στην ενεργοποίηση μιας υπερπροστατευτικής και υπερδραστήριας νευρικής απόκρισης. Με την πάροδο του χρόνου αυτή η υπερδραστήρια νευρική απόκριση οδηγεί στο σχηματισμό μη φυσιολογικών νευρικών συνδέσεων στο κεντρικό νευρικό σύστημα που συνεχίζει να στέλνει σήματα πόνου στον εγκέφαλο. Η ενεργοποίηση του συστήματος χρόνιου πόνου οδηγεί σε αρνητικά συναισθήματα που ενισχύουν περαιτέρω την εμπειρία του πόνου, καθώς και διάφορους προστατευτικούς μηχανισμούς που εκδηλώνονται ως συμπεριφορά αποφυγής φόβου. Η συμπεριφορά αποφυγής φόβου εμφανίζεται ως μειωμένη κίνηση (αποφυγή πιθανών επώδυνων κινήσεων) και υπερδραστήρια προστατευτική μυϊκή δράση. Αυτό οδηγεί τους ανθρώπους να αποφεύγουν καθημερινές εργασίες ή ενέργειες επειδή φοβούνται περισσότερο πόνο.
Έτσι, είναι σαφές ότι ο χρόνιος πόνος δεν είναι απλώς μια φυσική ή κεντρική (εγκεφαλική) εμπειρία, αλλά επηρεάζει ολόκληρο το άτομο και το κοινωνικό του δίκτυο. Οι στρατηγικές θεραπείας για τον χρόνιο πόνο θα πρέπει να επικεντρώνονται στο φυσικό (συγκεκριμένη εστίαση στον πόνο), στο ψυχολογικό και κοινωνικό περιβάλλον του ατόμου.
Το πρώτο βήμα είναι η λήψη λεπτομερούς ιστορικού και η πραγματοποίηση κλινικής εξέτασης. Αξιολογούμε εάν υπάρχει μια συγκεκριμένη δομή που προκαλεί πόνο ή εάν ο πόνος είναι αναφερόμενος (δηλαδή λόγω συμπίεσης νεύρου στη σπονδυλική στήλη ή αν υπάρχει μια πηγή γέννησης πόνου ψηλότερα κατά μήκος της κινητικής αλυσίδας που αναφέρεται στο χέρι ή το πόδι).
Στη συνέχεια, αξιολογούμε ειδικές εξετάσεις όπως μαγνητικές ή αξονικές τομογραφίες, απλές ακτινογραφίες, εξετάσεις νευροφυσιολογικού ελέγχου (ηλεκτρομυογραφήματα και μελέτη νευρικής αγωγιμότητας). Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να ζητηθούν πιο εξειδικευμένες εξετάσεις όπως η μαγνητική νευρογραφία κ.α.
Για την ακριβή διάγνωση του πόνου χρησιμοποιούμε διαγνωστικές παρεμβάσεις. Γενικά, ο κύριος στόχος των διαγνωστικών παρεμβάσεων είναι να στοχεύσει μια πιθανή γεννήτρια πόνου για σύντομο χρονικό διάστημα. Εάν αυτή η δομή είναι η κύρια γεννήτρια πόνου, τότε θα πρέπει να υπάρξει τουλάχιστον μια βραχυπρόθεσμη σημαντική μείωση του πόνου. Όταν οι διαγνωστικοί αποκλεισμοί είναι θεραπευτικοί (δεν απαιτούν περαιτέρω παρέμβαση για μεγάλο χρονικό διάστημα), ο ασθενής είναι σε θέση να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του (προσωπικά, κοινωνικά και εργασιακά). Σε αρκετές περιπτώσεις απαιτείται η διενέργεια πιο μακροχρόνιων (παλμικές ή θερμικές ραδιοσυχνότητες, κρυονευρόλυση κλπ) ή μόνιμων τεχνικών (κεντρική ή περιφερική νευροδιέγερση).
Μερικές φορές δεν είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε μια συγκεκριμένη πηγή πόνου. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο πόνος μπορεί να προκαλείται από μηχανισμούς υπερευαισθησίας του περιφερικού ή του κεντρικού νευρικού συστήματος. Στις περιπτώσεις αυτές με τη σωστή καθοδήγηση μπορεί να επιτευχθεί σημαντική μείωση των συμπτωμάτων και βελτίωση της ποιότητας ζωής.
Παρακαλώ κάντε κλικ πάνω στο “Ημερολόγιο πόνου” για να κατεβάστε το ημερολόγιο πόνο που σας παρέχουμε.
Η μέτρηση του πόνου μπορεί να γίνει με διάφορες μεθόδους, καθώς ο πόνος είναι υποκειμενικός και οφείλουμε να βασιζόμαστε στις αναφορές των ασθενών μας. Ωστόσο, υπάρχουν κλίμακες και εργαλεία που βοηθούν στην εκτίμησή του. Ορισμένες από τις πιο κοινές μεθόδους είναι:
Μονοδιάστατες Κλίμακες
- Κλίμακα Αριθμητικής Εκτίμησης (Numeric Rating Scale – NRS)
Ο ασθενής καλείται να εκτιμήσει τον πόνο του σε μια κλίμακα από το 0 (χωρίς πόνο) έως το 10 (ο χειρότερος πόνος που έχει νιώσει).
- Οπτική Αναλογική Κλίμακα (Visual Analog Scale – VAS)
Η κλίμακα αυτή αποτελείται από μια γραμμή μήκους 10 εκατοστών όπου το ένα άκρο αναπαριστά τον “καθόλου πόνο” και το άλλο τον “χειρότερο πόνο”. Ο ασθενής σημειώνει το σημείο που αντιπροσωπεύει τον πόνο του.
- Κλίμακα Προφορικής Εκτίμησης (Verbal Rating Scale – VRS)
Ο ασθενής καλείται να περιγράψει την ένταση του πόνου με προφορικές εκφράσεις, όπως “ήπιος”, “μέτριος”, “έντονος”, “αφόρητος”.
- Κλίμακες Προσώπων (Faces Pain Scale)
Αυτή η κλίμακα χρησιμοποιεί μια σειρά από πρόσωπα με εκφράσεις που αντιπροσωπεύουν διαφορετικά επίπεδα πόνου. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για παιδιά και άτομα με δυσκολίες στην επικοινωνία.
Πολυδιάστατες Κλίμακες
Οι πολυδιάστατες κλίμακες αποτελούν εργαλεία που αξιολογούν περισσότερες από μία διαστάσεις του φαινομένου ταυτόχρονα, όπως η έντασή του, η εντόπισή του στο σώμα, η συναισθηματική κατάσταση των ασθενών κτλ. Ίσως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τέτοιας κλίμακας να αποτελεί το ερωτηματολόγιο πόνου του McGill, το οποίο αξιολογεί ταυτόχρονα την ένταση του πόνου, την εντόπισή του στο σώμα, την ποιότητά του, τον τρόπο έκφρασής του στον κάθε ασθενή και τους παράγοντες που τον επιτείνουν ή τον αμβλύνουν.
Εξειδικευμένες κλίμακες
Εκτός από τις γενικές κλίμακες, εξειδικευμένες κλίμακες είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν επίσης για πληθυσμούς ασθενών που πάσχουν από κάποια συγκεκριμένη πάθηση ή διαθέτουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Πλεονέκτημα των εν λόγω κλιμάκων, αποτελεί το ότι μπορούν να είναι πιο αποτελεσματικές από τις γενικές στη διάκριση των επιπέδων του πόνου και την αξιολόγηση του βαθμού στον οποίο ο ασθενής ανταποκρίνεται στην θεραπευτική αγωγή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα χρήσης εξειδικευμένων κλιμάκων, αποτελεί η περίπτωση ύπαρξης νευροπαθητικού πόνου. Οι κλίμακες για την αξιολόγηση του νευροπαθητικού πόνου, είναι δυνατόν να αποτελούνται μόνο από ερωτήσεις, όπως το Ερωτηματολόγιο Νευροπαθητικού Πόνου (Neuropathic Pain Questionnaire [NPQ]) και οι κλίμακες ID Pain και PainDETECT ή να συνδυάζουν ερωτήσεις με σωματικές δοκιμασίες, όπως το ερωτηματολόγιο 4 Ερωτήσεων Νευροπαθητικού Πόνου (Neuropathic Pain Diagnostic Questionnaire [DN4]) και η κλίμακα Αξιολόγησης Νευροπαθητικών Συμπτωμάτων και Ενδείξεων του Leeds (Leeds Assessment of Neuropathic Symptoms and Signs, [LANSS]).
Δείκτες Φυσιολογικών Παραμέτρων
Ορισμένες φορές, η αξιολόγηση του πόνου μπορεί να γίνει έμμεσα μέσω φυσιολογικών δεικτών, όπως αύξηση της αρτηριακής πίεσης, ταχυκαρδία ή ένταση των μυών.